බොහෝ දෙනෙකුට භූතාත්මයන් යනු රසවත් මාතෘකාවකි. එය බියකරු කතාවලින් පිරුණු ජනප්රවාදයකින් ආරම්භ වී, බොහෝ සංස්කෘතීන් තුළ ජනප්රිය වී ඇත. ඇමරිකාවේ නම්, 45%කට ආසන්න පිරිසක් භූතාත්මයන් කෙරෙහි විශ්වාස කරන අතර, 18%ක් පමණ පවසන්නේ ඔවුන් භූතාත්මයෙකු සමඟ සම්බන්ධ වූ බවයි. එහෙත්, මෙම අත්දැකීම්වලට විද්යාත්මක පදනමක් තිබේද? මෙම ලිපියෙන් අපි භූතාත්මයන් පිළිබඳ විද්යාත්මක පැහැදිලි කිරීම් කිහිපයක් විමසා බලමු.
1. විෂ සහිත පුස් වර්ග (Toxic Mold)
පැරණි, බිඳුණු නිවාස බොහෝ විට “භූත නිවාස” ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ. මෙවැනි ස්ථානවල විෂ සහිත පුස් වර්ග (Toxic mold) වර්ධනය වීම සුලබ ය. මේවා මගින් නිකුත් වන මයිකොටොක්සින් (mycotoxins) නම් විෂ ද්රව්ය මිනිස් මොළයට බලපායි. මෙම විෂ සහිත බීජාණු මිනිසුන්ට සහ සතුන්ට හානිකර විය හැකි අතර, ඒවා ආශ්වාස කිරීමෙන් හෝ සම සමඟ ස්පර්ශ වීමෙන් සෞඛ්ය ගැටලු ඇති විය හැකිය. එයින් ඇතිවන රෝග ලක්ෂණ අතර ඩිලීරියම් (delirium), ඩිමෙන්ශියා (dementia), සහ අඳුරු බිය ඇතුළත් වේ. Clarkson විශ්වවිද්යාලයේ මහාචාර්ය ෂේන් රොජර්ස් පවසන්නේ, භූතාත්මයන් දුටු බවට වාර්තා වන ස්ථානවල මෙම විෂ සහිත බීජාණු බහුල බවයි. එබැවින්, භූතයෙකු දුටු බවක් දැනෙන්නේ මෙම විෂ හේතුවෙන් විය හැකිය.
Toxic mold හඳුනා ගැනීමට සාමාන්යයෙන් එහි පෙනුම (බොහෝ විට කළු, කොළ හෝ අළු පැහැයෙන් යුක්ත වේ) සහ තෙතමනය ඇති ස්ථානවල පැතිරීම ගැන සැලකිලිමත් විය යුතුය. එය ඉවත් කිරීමට වෘත්තීයමය පිරිසිදු කිරීමක් අවශ්ය විය හැකි අතර, එයට ආරක්ෂිතව හැසිරවීමට විශේෂඥයන්ගේ සහාය ගැනීම උචිතය.

2. කාබන් මොනොක්සයිඩ් විෂවීම (Carbon Monoxide Poisoning)
කාබන් මොනොක්සයිඩ් (CO) යනු ගන්ධයක් හෝ වර්ණයක් නැති විෂ වායුවකි. 1920 ගණන්වල “H පවුල” නමින් හඳුන්වන ලද පවුලකට නව නිවසකට ගිය පසු අමුතු අත්දැකීම් ඇති විය. ඔවුන්ට පිය ගැටුම් ශබ්ද, භූත රූප, සහ නරක හැඟීම් ඇති වූ අතර, පසුව හෙළි වූයේ එය දෝෂ සහිත උදුනකින් නිකුත් වූ CO විෂවීමක් බවයි. CO මගින් ශ්රව්යමය හා දෘශ්යමය මායාවන් (hallucinations) ඇති වන බව විද්යාඥයන් සොයාගෙන ඇත. එබැවින්, භූතයෙකු දුටු බවක් දැනෙන්නේ මෙවැනි විෂ වායුවක් හේතුවෙන් විය හැකිය.
“චාලි චාලි! ඔයා ඉන්නවද?” යෞවනයන් යක්ෂයන් කැඳවන්නේ ඇයි?
3. යෝජනාවේ බලපෑම (Power of Suggestion)
අපේ විශ්වාසයන් අපගේ අත්දැකීම් හැඩ ගස්වයි. 2014 දී Goldsmiths විශ්වවිද්යාලයේ පර්යේෂණයකදී, “මානසික බලයෙන්” යතුරක් නවන වීඩියෝවක් පෙන්වූ විට, එය සත්ය බව තහවුරු කළ “සහභාගිවන්නෙකු” සමඟ සිටි අයද එය විශ්වාස කළහ. මෙයින් පෙනෙන්නේ, අනෙකෙකුගේ විශ්වාසය අපේ මතයට බලපාන බවයි. එසේම, “මෙම නිවස භූත නිවසකි” යනුවෙන් කියූ විට, සුළු ශබ්දයක් හෝ සිසිල් හැඟීමක් පවා භූතයෙකු ලෙස සිතිය හැකිය.
4. සීතල ස්ථාන (Cold Spots)
බොහෝ “භූත කතා” වල සීතල ස්ථාන ගැන සඳහන් වේ. මෙයට සරල විද්යාත්මක පැහැදිලි කිරීමක් තිබේ. විවෘත කවුළුවකින් හෝ ගුවන් ප්රවාහයකින් සිසිල් ගතියක් ඇති විය හැකිය. උෂ්ණත්වයේ වෙනස්කම් මිනිස් සමට දැනෙන බැවින්, මෙය භූතයෙකුගේ “ස්පර්ශය” ලෙස වරදවා වටහා ගත හැකිය. මෙය භූතාත්මයකට වඩා ස්වභාවික වායු ගතිකත්වයකි.
5. භය ආනන්දයක් බවට පත්වීම (Fear as Pleasure)
මොළය භය වූ විට ඩෝපමයින් (dopamine) නම් රසායනය නිකුත් කරයි, එය සතුටක් ගෙන දෙයි. මෙයින් සමහරු භූත කතා ඇසීමෙන් හෝ බියකරු අත්දැකීම්වලින් ආනන්දයක් ලබයි. එබැවින්, භූතයෙකු දුටු බවක් දැනෙන්නේ මෙම රසායනික ප්රතික්රියාව හේතුවෙන් විය හැකි අතර, එය සැබෑ භූතයෙකු නොවේ.
6. මරණයෙන් පසු ජීවිතයට විශ්වාසය (Belief in Afterlife)
භූතාත්මයන් කෙරෙහි විශ්වාසය මිනිසුන්ට සැනසිල්ලක් ගෙන දෙයි. ආදරණීයයෙකු මිය ගිය පසු ඔවුන් තවමත් අප සමඟ ඇතැයි සිතීමෙන් හිස්තැන පිරෙයි. මෙය මනෝවිද්යාත්මක අවශ්යතාවක් වන අතර, භූතයෙකු දුටු බවක් දැනෙන්නේ මෙම ආශාව හේතුවෙන් විය හැකිය.

7. නින්දේ අංශභාගය (Sleep Paralysis)
නින්දේ අංශභාගය යනු REM (Rapid Eye Movement) අවස්ථාවට පත් වූ පසු නින්දේදී සිරුර චලනය කළ නොහැකි තත්ත්වයකි. මෙයට හේතුව සිහිනවලින් ක්රියා කිරීම වැළැක්වීමයි. එහෙත්, මෙම අවස්ථාවේදී මායාවන් (hallucinations) ඇති විය හැකිය. බොහෝ දෙනෙකුට අඳුරු රූපයක් හෝ යමෙකු තමන් මත ඉන්නා බවක් දැනෙන අතර, මෙය භූතයෙකු ලෙස වරදවා වටහා ගනියි. Cambridge විශ්වවිද්යාලයේ Dr. Baland Jalal පවසන්නේ මෙය “ඇස් විවෘතව සිහින දැකීමක්” බවයි.
8. අධෝශබ්ද (Infrasound)
අධෝශබ්ද යනු මිනිස් ශ්රවණයට යටින් ඇති Hz 20ට අඩු ශබ්ද තරංගයකි. 1998 දී ඉංජිනේරු Vic Tandy සිය රසායනාගාරයේ 19 Hz ශබ්ද තරංගයක් හඳුනා ගත්තේය. එය විදුලි පංකාවකින් ඇති වූ අතර, එම ශබ්දය නිසා ඔහුට භූත රූප දිස්වූ බවත්, බියක් හා අපහසුතාවක් දැනුණු බවත් පැවසීය. මෙම ශබ්ද මිනිස් මොළයට බලපා, භූතයෙකු සිටින බවක් දැනෙන්නට හේතු විය හැකිය.
උණු තෙල් තාච්චියේ හිඳ බවුන් වඩන භික්ෂුව – මෙය ඇත්තක්ද? බොරුවක්ද?
9. විද්යුත් චුම්බක ක්ෂේත්ර (Electromagnetic Fields – EMF)
කැනඩාවේ Michael Persinger විසින් කළ පර්යේෂණයකින් හෙළි වූයේ, මොළයේ සංඛික ඛණ්ඩිකාවේ (temporal lobes) වෙත විද්යුත් චුම්බක ක්ෂේත්ර යෙදූ විට, “අදෘශ්යමාන පුද්ගලයෙක් සිටින බවක්” දැනෙන බවයි. ඔහු “God Helmet” නම් උපකරණයකින් මෙය පරීක්ෂා කළ අතර, 80%කට එවැනි හැඟීමක් ඇති විය. එබැවින්, EMF තරංග භූතයෙකු දුටු බවට හැඟීමක් ඇති කරවිය හැකිය.
නිගමනය

භූතාත්මයන් පිළිබඳ අත්දැකීම් බොහෝ විට මිනිස් මනසේ හා පරිසරයේ ස්වභාවික තත්ත්වයන්ගේ ප්රතිඵලයකි. විෂ සහිත බීජාණු, CO විෂවීම, සීතල ස්ථාන, ඩෝපමයින්, සහ මරණයෙන් පසු ජීවිතයට විශ්වාසය වැනි මූලික හේතු ඒ සඳහා බලපායි. ඒවාට අමතරව, නින්දේ අංශභාගය, අධෝශබ්ද, සහ විද්යුත් චුම්භක ක්ෂේත්ර වැනි සාධකද මෙම අත්දැකීම්වලට හේතු විය හැකිය. මේවා සියල්ලෙන් පෙනෙන්නේ, භූතාත්මයන්ට වඩා මිනිස් මොළයේ හා පරිසරයේ සංකීර්ණතාවය මෙම හැඟීම් ඇති කරන බවයි. එබැවින්, භූතයෙකු දුටුවා යැයි සිතුවත්, එයට විද්යාත්මක පැහැදිලි කිරීමක් තිබිය හැකිය.