පෘථිවියේ ග්ලැසියර, එනම් හිම ඝනීභවනය වී වසර ගණනාවක් පුරා පවතින හිමකඳු පරිසර පද්ධතියේ තීරණාත්මක කොටසකි. මෙම හිම තට්ටු ලෝකයේ උස් කඳුකර ප්‍රදේශවල, උතුරු හා දකුණු ධ්‍රැවීය කලාපවල පිහිටා ඇති අතර, ජල චක්‍රය, ජෛව විවිධත්වය, සහ දේශගුණික සමතුලිතතාව රඳවා ගැනීමට සැලකිය යුතු දායකත්වයක් ලබා දෙයි. මෑත දශකවලදී මිනිස් ක්‍රියාකාරකම්, විශේෂයෙන් කාබන් විමෝචනය හේතුවෙන්, ග්ලැසියර වේගවත්ව දියවෙමින් ඇත. මෙම ලිපිය මගින් හිම තට්ටු අතුරුදහන් වීම, එහි පාරිසරික බලපෑම්, සහ ඒ සඳහා බලපාන කාබන් විමෝචනය පිළිබඳ විද්‍යාත්මකව සාකච්ඡා කරනු ඇත.
හිම තට්ටු අතුරුදහන් වීමේ ගැටලුව
ග්ලැසියර අතුරුදහන් වීම යනු ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම හේතුවෙන් හිම කඳු දියවීම හෝ ඒවායේ ප්‍රමාණය අඩුවීමයි. මෙය ප්‍රධාන වශයෙන් සිදුවන්නේ මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් වායුගෝලයට මුදාහරින කාබන් ඩයොක්සයිඩ් (CO₂) සහ මීතේන් වැනි හරිතාගාර වායූන් නිසාය. IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) වාර්තාවලට අනුව, 20 වැනි සියවසේ සිට ලෝකයේ හිම තට්ටුවල ඒකක ප්‍රමාණයෙන් 50%කට වඩා අඩුවී ඇත. උදාහරණයක් ලෙස, හිමාලය, ඇල්ප්ස්, ඇන්ටාක්ටිකාව, සහ ග්‍රීන්ලන්තයේ හිම තට්ටු විශාල වශයෙන් හැකිලී ගොස් ඇත. හිමාලයේ ගංගෝත්‍රි ග්ලැසියරය 20 වැනි සියවස තුළ මීටර් 1,147කින් පසුබැස ඇති බව ගණනය කර ඇත. මෙම දියවීමේ වේගය 21 වැනි සියවසේදී තවත් ඉහළ ගොස් ඇති බව විද්‍යාඥයෝ පවසති.
1. දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම – ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම හිම තට්ටු දියවීමට ප්‍රධාන හේතුවකි. 1850 සිට ගෝලීය සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 1.1කින් ඉහළ ගොස් ඇති බව IPCC වාර්තා කරයි. මෙය හිම තට්ටුවල උෂ්ණත්ව සංවේදී බවට බලපාන අතර, ඒවා ඉක්මනින් දියවීමට හේතු වේ. උදාහරණයක් ලෙස, ඇන්ටාක්ටිකාවේ බටහිර හිම තට්ටු 1990 සිට 2000 දක්වා කාලය තුළ වාර්ෂිකව ටොන් බිලියන 150කින් දියවී ඇති බව ගණනය කර ඇත.
පාරිසරික බලපෑම්
හිම තට්ටු දියවීමේ බලපෑම් බහුවිධ වන අතර, ඒවා ජල සම්පත්, ජෛව විවිධත්වය, දේශගුණික සමතුලිතතාව, සහ මිනිස් ජනගහනයට බරපතල ලෙස බලපායි.
අපායේ දොරටුව (Door to Hell): දර්වාසා හි දැවෙන ගෑස් ආවාටය
1. ජල චක්‍රයට බලපෑම – ග්ලැසියර යනු ලෝකයේ බොහෝ ගංගාවල ජල ප්‍රභවයකි. හිමාලයේ හිම තට්ටු ගංගා නදිය, බ්‍රහ්මපුත්‍ර, සහ ඉන්දු නදිය වැනි ගංගාවලට ජලය සපයන අතර, එමඟින් ආසියාවේ මිලියන ගණනක ජනතාවට ජලය ලබා දෙයි. මෙම හිම තට්ටු දියවීම හේතුවෙන් ගංගාවල ජල ගැලීම අඩුවීම හෝ අක්‍රමවත් වීම ඇති විය හැක. උදාහරණයක් ලෙස, ගංගා නදියේ ජල ප්‍රවාහය 2030 වන විට 30%කින් අඩුවිය හැකි බව පුරෝකථනය කර ඇත. මෙය ඉන්දියාව, බංග්ලාදේශය, සහ නේපාලය වැනි රටවල ජල හිඟයකට හේතු විය හැක. තවද, ග්ලැසියර දියවීම හේතුවෙන් ගංවතුර තත්වයන් ඇති විය හැකි අතර, එය ගංගා ඉවුරුවල පිහිටි ජනාවාසවලට හානිකර වේ.
2. සමුද්‍ර මට්ටම ඉහළ යාම – ග්ලැසියර වලින් ලැබෙන ජලය සමුද්‍රයට එකතු වීම නිසා සමුද්‍ර මට්ටම ඉහළ යයි. 2003-2014 කාලය තුළ, හිම තට්ටු දියවීම හේතුවෙන් සමුද්‍ර මට්ටම වාර්ෂිකව මිලිමීටර 2.7කින් ඉහළ ගිය බව IPCC වාර්තා කරයි. 2100 වන විට, මෙම දියවීම හේතුවෙන් සමුද්‍ර මට්ටම සෙන්ටිමීටර 30-100කින් ඉහළ යා හැකි බව පුරෝකථනය කර ඇත. මෙය වෙරළබඩ රටවලට, විශේෂයෙන් මාලදිවයින, බංග්ලාදේශය, සහ පැසිෆික් දූපත්වලට බරපතල ගංවතුර තර්ජන ඇති කරයි. උදාහරණයක් ලෙස, මාලදිවයිනේ 80%කට වඩා පහත් භූමි ප්‍රදේශ 2100 වන විට ජලයෙන් යටවිය හැක.
3. ජෛව විවිධත්වයට බලපෑම – හිම තට්ටු ආශ්‍රිත පරිසර පද්ධති බොහෝ ජීවී විශේෂවලට ජීවත්වීමට අවශ්‍ය උෂ්ණත්වය සහ ජලය සපයයි. උදාහරණයක් ලෙස, ආක්ටික් කලාපයේ ධ්‍රැවීය වලසුන්, ආක්ටික් මුහුදු සිංහයන් හිම තට්ටුවල උෂ්ණත්ව-සංවේදී පරිසරය මත රඳා පවතී. මෙම ග්ලැසියර ආශ්‍රිත උෂ්ණත්වයේ වෙනස්වීම් හේතුවෙන් එම ජීවීන්ගේ ජීවන රටාවන්ට හානි විය හැක. තවද, ඇල්ප්ස් හි හිම තට්ටුවල ජීවත්වන ඇල්පයින් ඉබෙක්ස් වැනි කුඩා සතුන් මෙම දියවීම හේතුවෙන් ආහාර හිඟතාවයට මුහුණ දිය හැක.
4. දේශගුණික රටාවලට බලපෑම – හිම තට්ටු ලෝකයේ දේශගුණික රටාවන්ට බලපායි, මන්ද ඒවා සූර්ය ආලෝකය පරාවර්තනය කරන ඇල්බිඩෝ (albedo) බලපෑමට දායක වේ. හිම තට්ටු අතුරුදහන් වීමත් සමඟ, මෙම පරාවර්තන බලපෑම අඩුවන අතර, භූමිය වැඩි තාපය අවශෝෂණය කරයි. මෙය ගෝලීය උෂ්ණත්වය තවදුරටත් ඉහළ යාමට හේතු වේ, එය චක්‍රීය බලපෑමක් (feedback loop) ඇති කරයි.
කාබන් විමෝචනය සහ ග්ලැසියර
කාබන් ඩයොක්සයිඩ්, මීතේන්, සහ වෙනත් හරිතාගාර වායූන්ගේ විමෝචනය ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමට ප්‍රධාන හේතුවකි. 1750 වසරේ සිට CO₂ විමෝචනය 40%කින් ඉහළ ගොස් ඇති බව IPCC වාර්තා කරයි. කාර්මික විප්ලවයත් සමඟ රටවල් බොහෝ ගල් අඟුරු, ඛනිජ තෙල්, සහ ගෑස් භාවිතා කිරීම ආරම්භ කළ අතර, එය හරිතාගාර වායු විමෝචනය ඉහළ යාමට හේතු විය. උදාහරණයක් ලෙස, 2019 දී ගෝලීය CO₂ විමෝචනය ටොන් බිලියන 36.44කින් වාර්තා විය. මෙම විමෝචනයෙන් 44%ක් ගල් අඟුරු භාවිතයෙන්, 22%ක් ඛනිජ තෙල්වලින්, සහ 11%ක් ගෑස්වලින් ඇති විය.
1. කාබන් විමෝචනයේ වෙනත් ප්‍රභව – කාර්මික ක්‍රියාවලිවලට අමතරව, වන විනාශය, ගොවිතැන් කටයුතු, සහ කාබනික අපද්‍රව්‍යවලින් මීතේන් විමෝචනය ද හිම තට්ටු දියවීමට බලපායි. උදාහරණයක් ලෙස, ගවයන්ගේ ආහාර ජීර්ණයෙන් මීතේන් විමෝචනය වීම උදාහරණයක් ලෙස සැලකිය හැකිය.
විසඳුම් සහ අවම කිරීම
ග්ලැසියර ආරක්ෂා කිරීමට හා පාරිසරික බලපෑම් අවම කිරීමට, කාබන් විමෝචනය අඩු කිරීම ඉතා වැදගත් ය.
පෘථිවියේ ඔක්සිජන් ළඟදී ම අතුරුදහන් වේවිද?
1. පුනර්ජනනීය බලශක්ති – සූර්ය, සුළං, සහ ජල විදුලි බලශක්ති භාවිතය හරිතාගාර වායු විමෝචනය අඩු කිරීමට උපකාරී වේ. උදාහරණයක් ලෙස, 2020 දී ගෝලීය බලශක්ති ඉල්ලුමෙන් 29%ක් පුනර්ජනනීය බලශක්තිවලින් සපුරා ගන්නා ලදී. මෙය 2050 වන විට 50% දක්වා ඉහළ යා හැකි බව පුරෝකථනය කර ඇත.
2. කාර්මික කාර්යක්ෂමතාව – කාර්මික ක්‍රියාවලිවල බලශක්ති භාවිතය අඩු කිරීම, උදාහරණයක් ලෙස, ඉන්ධන කාර්යක්ෂම වාහන භාවිතය හෝ කර්මාන්තවල නව තාක්ෂණය යෙදවීම, CO₂ විමෝචනය අඩු කිරීමට උපකාරී වේ.
3. ගෝලීය එකඟතා – පැරිස් ගිවිසුම වැනි ගෝලීය ගිවිසුම් හරහා රටවල් එකතු වීමෙන් හරිතාගාර වායු විමෝචනය අඩු කිරීමට ඉලක්ක තබා ඇත. 2015 පැරිස් ගිවිසුම හරහා රටවල් 2050 වන විට CO₂ විමෝචනය ශුන්‍යයට ගෙන ඒමට එකඟ විය.
4. දේශීය උත්සාහයන් – ග්ලැසියර ආශ්‍රිත පරිසර පද්ධති ආරක්ෂා කිරීමට දේශීය මට්ටමින් වැඩසටහන් ආරම්භ කළ හැක. උදාහරණයක් ලෙස, නේපාලයේ හිමාලයන්හි ග්ලැසියර ආරක්ෂණ වැඩසටහන් දැනටමත් ක්‍රියාත්මක වෙමින් ඇත.
නිගමනය
ග්ලැසියර අතුරුදහන් වීම යනු ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමේ බරපතල ප්‍රතිඵලයකි. එය ජල චක්‍රය, ජෛව විවිධත්වය, සමුද්‍ර මට්ටම, සහ දේශගුණික රටාවන්ට බලපාන අතර, එහි මූලික හේතුව වන්නේ කාබන් විමෝචනයයි. පුනර්ජනනීය බලශක්ති, කාර්මික කාර්යක්ෂමතාව, ගෝලීය එකඟතා, සහ දේශීය උත්සාහයන් හරහා මෙම ගැටලුවට විසඳුම් ලබා ගත හැක. මෙම උත්සාහයන් හරහා හිම තට්ටු ආරක්ෂා කිරීමට හා පරිසර පද්ධති රැකගැනීමට හැකි වනු ඇත.
References
IPCC, 2014. Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change.
IPCC, 2021. Sixth Assessment Report: The Physical Science Basis.
