ඕසෝන් දිනය යනු සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 16 වන දින ලොව පුරා සමරන විශේෂ දිනයකි. මෙම දිනයේදී ඕසෝන් වියන ගැන වැඩිපුර කතා කරනවා. ඕසෝන් වියන යනු පෘථිවියේ ජීවීන් ආරක්ෂා කරන, අහසේ ඇති විශේෂ ආවරණයකි. එය හිරුගෙන් එන හානිකර අධෝරක්ත කිරණවලින් (UV rays) අපව බේරා ගන්නවා. 2025 ඕසෝන් දිනයේදී, අපි මෙම වැදගත් ආවරණය ගැන තවත් ඉගෙන ගන්නවා.
අන්තර්ගතය
ඕසෝන් වියන යනු කුමක්ද?
ඕසෝන් වියන යනු පෘථිවියේ වායුගෝලයේ ඇති ඔක්සිජන්වල විශේෂ ආකාරයකි. මෙය සාමාන්‍ය ඔක්සිජන්වලට වඩා වෙනස්, ඕසෝන් (O₃) ලෙස හඳුන්වනවා. එය පෘථිවියට ඉහළින්, වායුගෝලයේ අපරිවර්තී ගෝලය නමින් හඳුන්වන ස්ථරයේ තිබෙනවා. ඕසෝන් වියන හිරුගෙන් එන හානිකර අධෝරක්ත කිරණවලින් අපව ආරක්ෂා කරනවා. මෙම කිරණ හේතුවෙන් සමේ පිළිකා, ඇස්වල රෝග, සහ ශාකවලට හානි ඇති විය හැකියි. එබැවින් ඕසෝන් වියන යනු අපේ ජීවත්වීමට ඉතා වැදගත් ආවරණයකි.
ඕසෝන් වියන ගැන තවත් ටිකක් විද්‍යාත්මකව බලමු. ඕසෝන් (O₃) යනු ඔක්සිජන් අණු තුනකින් සෑදුණු වායුවක්. මෙය වායුගෝලයේ කිලෝමීටර් 15-35 අතර උසක පිහිටා තිබෙනවා. ඕසෝන් වියන හිරුගේ අධෝරක්ත-B සහ අධෝරක්ත-C කිරණ අවශෝෂණය කරනවා. අධෝරක්ත-C කිරණ සම්පූර්ණයෙන්ම ඕසෝන් මගින් අවශෝෂණය වෙනවා, ඒත් අධෝරක්ත-B කිරණ ටිකක් පෘථිවියට එනවා. ඕසෝන් වියන හානි වුණොත්, අධෝරක්ත-B කිරණ වැඩිපුර එනවා, එයින් ජීවීන්ට හානි වෙනවා.
ඕසෝන් දිනය යනු මොකක්ද?
ඕසෝන් දිනය යනු ඕසෝන් වියන ආරක්ෂා කිරීමේ වැදගත්කම ලොවට මතක් කරන දිනයකි. 1987දී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය මොන්ට්‍රියල් සම්මුතිය අත්සන් කළ දිනය සිහිපත් කිරීමට මෙම දිනය සමරනවා. මෙම ගිවිසුම මගින් ඕසෝන් වියන හානි කරන රසායනික ද්‍රව්‍ය භාවිතය තහනම් කළා. 2025දී, ඕසෝන් දිනය ලෝකය පුරා පාසල්, ආයතන, සහ ප්‍රජාවන් එක්ව සමරනු ඇති.
1913 දී ප්‍රංශ ජාතික භෞතික විද්‍යාඥයින් වන චාල්ස් ෆැබ්‍රි සහ හෙන්රි බුයිසන් විසින් ඕසෝන් ස්ථරය විද්‍යාත්මකව ලේඛනගත කරන ලද අතර, ඔවුන් අපගේ වායුගෝලයේ යමක් සූර්යයාගේ සිට පැමිණෙන නිශ්චිත පාරජම්බුල කිරණ අවහිර කරන බව සොයා ගත්හ. වසර ගණනාවකට පසු, 1980 ගණන්වල ඇන්ටාක්ටිකාවට ඉහළින් “ඕසෝන් සිදුර” සොයා ගැනීම ඕසෝන් ක්ෂය වීම ආමන්ත්‍රණය කිරීමේ හදිසි අවශ්‍යතාවය ඉස්මතු කළේය. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, 1987 සැප්තැම්බර් 16 වන දින මොන්ට්‍රියල් සම්මුතිය අත්සන් කරන ලද අතර එය ජාත්‍යන්තර පාරිසරික සහයෝගීතාවයේ නිශ්චිත සාර්ථකත්වයක් බවට පත් කළේය.
2025 ඕසෝන් දිනයේ තේමාව
සෑම වසරකම, ලෝක ඕසෝන් දිනය, වර්තමාන අභියෝග සහ ප්‍රගතිය කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම සඳහා අද්විතීය තේමාවක් වටා සමරනු ලැබේ. 2025 ඕසෝන් දිනය සඳහා තේමාව වන්නේ From science to global action “විද්‍යාවේ සිට ගෝලීය ක්‍රියාකාරකම් දක්වා” යන්නයි. මෙම තේමාව මගින් ඕසෝන් වියන ආරක්ෂා කිරීමට ලෝකයේ රටවල්, පුද්ගලයන්, සහ ආයතන එකතු වී ක්‍රියා කළ යුතු බව අවධාරණය කරනවා. එය තිරසර ජීවන රටාවන්, පරිසර හිතකාමී තාක්ෂණය, සහ ගෝලීය සහයෝගීතාව ප්‍රවර්ධනය කරනවා. මෙම තේමාව පාසල් දරුවන්ටත් තේරුම් ගැනීමට පහසු වන අතර, එය ඕසෝන් වියන රැකගැනීමට ඔවුන්වත් උනන්දු කරවනවා. මෙම තේමාව අපගේ ග්‍රහලෝකය සඳහා ප්‍රතිස්ථාපනය කළ නොහැකි පලිහක් ලෙස ඕසෝන් ස්ථරයේ අඛණ්ඩ වැදගත්කම ඉස්මතු කරන අතර මොන්ට්‍රියල් සම්මුතියේ ගෝලීය සාර්ථකත්වය සහ අනාගත විභවය සමරයි.
ඕසෝන් දිනයේ වැදගත්කම
ඕසෝන් දිනය ගැන ඉගෙන ගැනීමෙන් අපට බොහෝ දේ ලැබෙනවා. ඒවායින් කිහිපයක්:
- දැනුම: ඕසෝන් වියන ගැන සහ එය ආරක්ෂා කිරීමේ වැදගත්කම ගැන ඉගෙන ගැනීම.
- වගකීම: පරිසරය රැකගැනීමට අප සැමට ඇති වගකීම ගැන සිතීම.
- ක්‍රියාකාරකම්: ඕසෝන් දිනය සමරන විට පාසල්වල තරග, වැඩමුළු, සහ සාකච්ඡා පැවැත්වීම.
- අනාගත ආරක්ෂාව: ඊළඟ පරම්පරාවටත් ඕසෝන් වියන ආරක්ෂිතව තබා ගැනීමට උදව් කිරීම.
ඕසෝන් වියනට හානි වන්නේ ඇයි?
ඕසෝන් වියන හානි වීමට ප්‍රධාන හේතුව රසායනික ද්‍රව්‍ය භාවිතයයි. මේවා අතරින් වැදගත්ම එක තමයි ක්ලෝරෝෆ්ලෝරෝකාබන් (CFCs). මෙම රසායනික ද්‍රව්‍ය ඕසෝන් වියන විනාශ කරනවා. CFCs භාවිතා වුණේ ශීතකරණ, ඉසින බෝතල්, සහ වායුසමීකරණ යන්ත්‍රවලයි. මේ රසායනික ද්‍රව්‍ය වායුගෝලයට ගිය විට, ඕසෝන් වියනේ ඇති ඔක්සිජන් අණු බිඳ දමනවා.
පෘථිවියේ ඔක්සිජන් ළඟදී ම අතුරුදහන් වේවිද?
ඕසෝන් සිදුර
ඕසෝන් වියනේ ඇතැම් තැන්වල වායු අණු අඩුවීම හේතුවෙන් “ඕසෝන් සිදුර” ඇති වුණා. මෙය විශේෂයෙන් ඇන්ටාක්ටිකාවට ඉහළින් දකින්න ලැබුණා. මෙම සිදුර හේතුවෙන් අධෝරක්ත කිරණ වැඩිපුර පෘථිවියට එනවා. එයින් ජීවීන්ටත්, පරිසරයටත් හානි වෙනවා. 2025 වන විට, මොන්ට්‍රියල් සම්මුතියේ ක්‍රියාකාරීත්වය හේතුවෙන් ඕසෝන් සිදුර යම් තරමකට අඩුවෙලා තිබුණත්, තවමත් එය සම්පූර්ණයෙන් සුව වී නැහැ.
ඔබට ඕසෝන් වියන ආරක්ෂා කළ හැක්කේ කෙසේද?
අපි හැමෝටම ඕසෝන් වියන ආරක්ෂා කිරීමට උදව් කළ හැකියි. පාසල් දරුවන් ලෙස ඔබටත් මේ සඳහා දායක විය හැකි සරල ක්‍රම තිබෙනවා:
- දැනුවත් කිරීම: ඕසෝන් දිනය ගැන ඔබේ යාළුවන්ට, පවුලේ අයට කියන්න. ඔවුන්වත් දැනුවත් කරන්න.
- බලශක්ති ඉතිරි කිරීම: බලශක්තිය ඉතිරි කරන උපකරණ භාවිතා කරන්න. උදාහරණයක් ලෙස, LED බල්බ භාවිතා කිරීම.
- ප්‍රතිචක්‍රීකරණය: ප්ලාස්ටික්, කඩදාසි, වීදුරු වැනි දේවල් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කරන්න.
- පරිසර හිතකාමී ජීවන රටා: කාබන් විමෝචනය අඩු කිරීමට බයිසිකල් පැදීම, පොදු ප්‍රවාහනය භාවිතා කිරීම.
- වැඩසටහන්වලට එක්වීම: ඕසෝන් දිනය සමරන පාසල් වැඩසටහන්වලට, ගස් සිටුවීමේ වැඩසටහන්වලට සහභාගි වෙන්න.
පාසල්වල ඕසෝන් දිනය සැමරීම
ඕසෝන් දිනය පාසල්වල රසවත් ආකාරයෙන් සමරනවා. ඔබේ පාසලේදීත් මේවා උත්සාහ කර බලන්න:
- චිත්‍ර තරග: ඕසෝන් වියන ගැන ලස්සන චිත්‍ර හෝ පෝස්ටර් ඇඳීම.
- විද්‍යාත්මක ඉදිරිපත් කිරීම්: ඕසෝන් වියන හානි වීම ගැන ඉදිරිපත් කිරීම් සකස් කිරීම.
- ගස් සිටුවීම: පරිසරය රැකගැනීමට ගස් සිටුවීම.
- නාට්‍ය: ඕසෝන් දිනය ගැන කෙටි නාට්‍යයක් ඉදිරිපත් කිරීම.
- විවාද: ඕසෝන් වියන ආරක්ෂා කිරීමේ වගකීම ගැන සාකච්ඡා කිරීම.
ඕසෝන් වියන හානිවීමේ බලපෑම්
ඕසෝන් වියන හානි වීමෙන් බොහෝ ගැටලු ඇති වෙනවා:
- මිනිස් සෞඛ්‍යය: අධෝරක්ත කිරණ හේතුවෙන් සමේ පිළිකා, ඇස්වල රෝග, සහ ආසාත්මික තත්ත්ව ඇති වෙනවා.
- ශාක හා ගොවිතැන: අධෝරක්ත කිරණ ශාකවලට හානි කරනවා, එයින් බෝගවල අස්වැන්න අඩු වෙනවා.
- සමුද්‍ර ජීවීන්: අධෝරක්ත කිරණ හේතුවෙන් සමුද්‍රවල ප්ලවාංග ආදිය විනාශ වෙනවා, එයින් සමුද්‍ර පරිසර පද්ධතියට හානි වෙනවා.
- දේශගුණික විපර්යාස: ඕසෝන් වියන හානි වීම දේශගුණික විපර්යාසවලටත් බලපානවා.
මොන්ට්‍රියල් සම්මුතිය ගැන තව ටිකක්
1987දී අත්සන් කළ මොන්ට්‍රියල් සම්මුතිය ඕසෝන් වියන ආරක්ෂා කිරීමට ලෝකයේ රටවල් එකඟ වුණු ගිවිසුමකි. මෙම ගිවිසුම මගින් CFCs, Halons, සහ වෙනත් ඕසෝන් වියනට අහිතකර හා හානිකර රසායනික ද්‍රව්‍ය භාවිතය තහනම් කළා. 2025 වන විට, මෙම ගිවිසුම හේතුවෙන් ඕසෝන් වියන යම් තරමකට යථා තත්ත්වයට පත්වෙලා තිබෙනවා. උදාහරණයක් ලෙස, ඇන්ටාක්ටිකාවේ ඕසෝන් සිදුර 1980 ගණන්වලට වඩා අඩුයි. ඒත්, තවමත් ඕසෝන් වියන සම්පූර්ණයෙන් සුව නැහැ.
ඕසෝන් ස්ථරයේ වැදගත්කම සහ එහි ආරක්ෂාව පිළිබඳ ගෝලීය දැනුවත්භාවය ඉහළ නැංවීම සඳහා සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 16 වන දින ලෝක ඕසෝන් දිනය සමරනු ලැබේ . මෙම දිනය ඕසෝන් ස්ථරයට හානි කරන ද්‍රව්‍ය අඩු කිරීම සඳහා වන ජාත්‍යන්තර ගිවිසුමක් වන මොන්ට්‍රියල් සම්මුතිය අත්සන් කිරීම සනිටුහන් කරයි.
නිගමනය
ඕසෝන් දිනය යනු ඕසෝන් වියන ආරක්ෂා කිරීමේ වැදගත්කම ගැන ලොවට මතක් කරන දිනයකි. 2025 ඕසෝන් දිනය සමරන විට, “ඕසෝන් ආරක්ෂාව: තිරසර අනාගතයක් සඳහා එක්ව ක්‍රියා කිරීම” යන තේමාව යටතේ අපි එකතු වී පරිසරය රැකගැනීමට උත්සාහ කළ යුතුයි. පාසල් දරුවන් ලෙස ඔබටත් ඕසෝන් වියන ආරක්ෂා කිරීමට බොහෝ දේ කළ හැකියි. ඔබේ යාළුවන්, පවුලේ අය, සහ ප්‍රජාව ඕසෝන් දිනය ගැන දැනුවත් කරන්න. එකතු වී ඕසෝන් වියන රැකගනිමු, එවිට අපේ පෘථිවිය තවත් ලස්සන සහ ආරක්ෂිත තැනක් වේවි!
