ශරීර ගන්ධය යනු මිනිසුන්ගේ දෛනික ජීවිතයේදී හමු වන සුලභ සංසිද්ධියකි. විශේෂයෙන්ම කිහිලිවලින් (axillae) එන ගන්ධය බොහෝ දෙනෙකුට අප්‍රසන්න අත්දැකීමක් වන අතර, එය සමාජීය හා පුද්ගලික සනීපාරක්ෂාවට ද බලපායි. මෙම ගන්ධය ඇතිවීමට හේතුව ජෛව රසායනික ක්‍රියාවලි මත රඳා පවතින අතර, එය දහදිය, බැක්ටීරියා, සහ ජානමය සාධකවල එකතුවකි. මෙම ලිපියෙන් අපි ශරීරයේ, විශේෂයෙන් කිහිලිවල, ගන්ධය ඇතිවන ආකාරය විද්‍යාත්මකව පැහැදිලි කරමු.
ශරීර ගන්ධය ඇතිවීමට හේතු වන සාධක
ශරීර ගන්ධය ඇතිවීමට මූලික වශයෙන් දහඩිය ග්‍රන්ථි (sweat glands) තුනක් බලපායි: එක්‍රීන් (eccrine), ඇපෝක්‍රීන් (apocrine), සහ සෙබේසියස් (sebaceous). එක්‍රීන් ග්‍රන්ථි ශරීර උෂ්ණත්වය පාලනය කිරීමට ජලය හා ලවණ සහිත දහදිය නිපදවයි. මෙම දහදිය ගන්ධ රහිත වුවත්, එය තෙතමනය සපයා බැක්ටීරියා වර්ධනයට උපකාරී වේ. ඇපෝක්‍රීන් ග්‍රන්ථි, විශේෂයෙන් කිහිලි, ලිංගික ප්‍රදේශ (groin), සහ කන්වල පිහිටා ඇති අතර, එය ප්‍රෝටීන, ලිපිඩ, සහ ස්ටෙරොයිඩ් සංයෝග සහිත ඝන දහදියක් නිපදවයි. මෙම දහදිය බැක්ටීරියා මගින් විඝටනය වීමෙන් ගන්ධය ඇති වේ. සෙබේසියස් ග්‍රන්ථි මඟින් තෙල් සහිත ස්‍රාවයක් (sebum) නිපදවන අතර, එයද ගන්ධයට දායක වේ.
කිහිලිවල ගන්ධයට ඇපෝක්‍රීන් දහදිය ග්‍රන්ථි ප්‍රධාන වේ. මෙම ග්‍රන්ථි තරුණ වියට පත්වන විට (puberty) සක්‍රීය වන අතර, හෝමෝන මගින් ඒවා පාලනය වේ. එම නිසා ගන්ධය බොහෝ විට තරුණ වියේදී හෝ මානසික ආතතිය හේතුවෙන් (stress) වැඩි වේ.
ගන්ධය ඇතිවීමේ යාන්ත්‍රණය
කිහිලිවල ගන්ධය ඇතිවීමට ප්‍රධාන හේතුව වන්නේ ඇපෝක්‍රීන් දහදියේ ඇති සංයෝග බැක්ටීරියා මගින් බිඳ හෙලීමයි. මෙම සංයෝග අතර ප්‍රධාන වන්නේ:
- 3-මෙතිල්-2-හෙක්සෙනෝයික් ඇසිඩ් (3M2H) – මෙය තියුනු, “පැරණි චීස්” වැනි ගන්ධයක් ඇති කරයි.
- 3-හයිඩ්‍රොක්සි-3-මෙතිල්හෙක්සැනෝයික් ඇසිඩ් (HMHA) – මෙයද දුගඳක් ඇති කරන තවත් රසායනිකයකි.
- 3-මෙතිල්-3-සල්ෆැනිල්හෙක්සැනෝල් (3M3SH) – මෙය “ලූනු” වැනි ගන්ධයක් ඇති කරන තයෝල් (thiol) සංයෝගයකි.
මෙම සංයෝග ඇපෝක්‍රීන් දහදියේ පූර්වගාමීන් (precursors) ලෙස පවතින අතර, ඒවා ග්ලූකුරෝනයිඩ් (glucuronides) හෝ සල්ෆේට් (sulfates) ලෙස සම මතුපිටට එයි. පසුව, කිහිලිවල ජීවත් වන බැක්ටීරියා, විශේෂයෙන් Corynebacterium, Staphylococcus hominis, සහ Anaerococcus වැනි විශේෂ, මෙම සංයෝග බිඳ හෙලා ගන්ධකාරක (odorants) බවට පත් කරයි. Corynebacterium 3M2H නිපදවීමටත්, S. hominis 3M3SH නිපදවීමටත් ප්‍රධාන වේ.
ජානමය සාධක: ABCC11 ජානය
ශරීර ගන්ධයේ තීව්‍රතාව තනි තනිව වෙනස් වේ. මෙයට ප්‍රධාන හේතුව ABCC11 ජානයයි. මෙම ජානයේ rs17822931 තනි නියුක්ලියෝටයිඩ බහුරූපීබව (SNP) 538G>A ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. GG හෝ GA ප්‍රවේණික වර්ගය (genotype) ඇති අයගේ ඇපෝක්‍රීන් ග්‍රන්ථි මගින් ගන්ධ සංයෝගවල පූර්වගාමීන් සම මතුපිටට ප්‍රවාහනය කරයි. නමුත් AA ප්‍රවේණික වර්ගය ඇති අයගේ ABCC11 ප්‍රෝටීනය ක්‍රියාත්මක නොවන බැවින්, මෙම පූර්වගාමීන් ප්‍රවාහනය අඩු වේ. එම නිසා ඔවුන්ට කිහිලි ගන්ධය ඉතා අඩුයි. මෙම AA ප්‍රවේණික වර්ගය නැගෙනහිර ආසියානුවන් (80-95%) අතර සුලභ වන අතර, යුරෝපීය හා අප්‍රිකානු ජනතාව අතර දුර්ලභය (0-3%).
සමේ බැක්ටීරියා ප්‍රජාව (Microbiome)
කිහිලිවල ගන්ධයට බැක්ටීරියා තීරණාත්මකය. සමෙහි ජීවත් වන මයික්‍රෝබියෝම (microbiome) පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස් වේ. උදාහරණයක් ලෙස, Corynebacterium වැඩි අයට තියුනු ගන්ධයක් ඇති වන අතර, Staphylococcus epidermidis වැඩි අයට එය අඩු වේ. තෙතමනය, pH මට්ටම, සහ ආහාර රටාවද (diet) මෙම බැක්ටීරියා වර්ධනයට බලපායි. උදාහරණයක් ලෙස, මස් හා තෙල් සහිත ආහාර වැඩිපුර ගන්නා අයගේ දහදියේ ලිපිඩ වැඩි වන බැවින් ගන්ධය තීව්‍ර විය හැකිය.
හෝමෝන හා පරිසර සාධක
හෝමෝන ගන්ධයට බලපායි. ඇන්ඩ්‍රොජන් (androgens) වැනි හෝමෝන ඇපෝක්‍රීන් ග්‍රන්ථි සක්‍රීය කරයි. එම නිසා ගැහැණු ළමුන්ට වඩා පිරිමි ළමුන්ට තරුණ වියේදී ගන්ධය වැඩි වේ. ආතතිය හේතුවෙන් ඇඩ්‍රිනලීන් (adrenaline) වැඩි වීමත් දහදිය නිපදවීමට හේතු වේ. පරිසර සාධක අතර උෂ්ණත්වය, ආර්ද්‍රතාව, සහ පරිසර දූෂණයද ගන්ධයට බලපායි. උණුසුම් දේශගුණයකදී බැක්ටීරියා වර්ධනය වේගවත් වන අතර, එය ගන්ධය වැඩි කරයි.
ක්‍රවුන් ශයිනස් (Crown Shyness) – ශාක වල අපූරු හැසිරීම
පර්යේෂණ හෙළිදරව්
- “Journal of Investigative Dermatology” හි පළ වූ අධ්‍යයනයකට අනුව, ABCC11 ජානය ගන්ධ සංයෝග ප්‍රවාහනයට බලපාන බව හෙළි විය. AA ප්‍රවේණික වර්ගය ඇති අයට 3M2H වැනි සංයෝග අඩු බවත්, GG/GA ඇති අයට එය වැඩි බවත් සොයා ගන්නා ලදී.
- Corynebacterium බැක්ටීරියාව 3M2H නිපදවීමට ප්‍රධාන බවත්, එය කිහිලිවල ගන්ධයට හේතු වන බවත් තවත් අධ්‍යයනයකින් තහවුරු විය.
- “Microbiome” සඟරාවේ පළ වූ පර්යේෂණ වාර්තාවකට අනුව සමේ බැක්ටීරියා විවිධත්වය ගන්ධයට බලපාන ආකාරය සොයා ගන්නා ලදී. S. hominis 3M3SH නිපදවන බවත්, එය “ලූනු” වැනි ගන්ධයකට හේතු වන බවත් හෙළි විය.
ගන්ධය අඩු කර ගන්නේ කෙසේද?
කිහිලි ගන්ධය අඩු කිරීමට:
- පිරිසිදුකම: දිනපතා ස්නානයෙන් දහදිය හා බැක්ටීරියා ඉවත් වේ.
- ඩියෝඩ්‍රන්ට්/ඇන්ටිපර්ස්පිරන්ට්: ඩියෝඩ්‍රන්ට් බැක්ටීරියා මරයි; ඇන්ටිපර්ස්පිරන්ට් දහදිය අඩු කරයි.
- ඇඳුම්: කපු වැනි ස්වභාවික අමුද්‍රව්‍ය වලින් තැනූ රෙදි භාවිතයෙන් තෙතමනය අඩු වේ.
- ආහාර: ලූනු, සුදුළූනු, හා මස් අඩු කිරීමෙන් ගන්ධය අඩු විය හැකිය.
නිගමනය
ශරීරයේ හෝ කිහිලිවල ගන්ධය ඇතිවීම යනු ඇපෝක්‍රීන් දහදිය, බැක්ටීරියා, ජානමය සාධක, හෝමෝන, සහ පරිසරය යන සියල්ලෙහි එකතුවකි. ABCC11 ජානය මෙහි ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කරන අතර, එය ජනවාර්ගික වෙනස්කම්ද පෙන්වයි. බැක්ටීරියා මගින් දහදියේ සංයෝග බිඳ හෙලීමෙන් 3M2H, HMHA, හා 3M3SH වැනි ගන්ධකාරක ඇති වේ. මෙම ගන්ධය පුද්ගලික සනීපාරක්ෂාවෙන් හා ජීවන රටාවෙන් පාලනය කළ හැකිය. විද්‍යාත්මක දැනුම මගින් මෙය වඩාත් ඵලදායී ලෙස කළමනාකරණය කිරීමට මග පෑදෙන අතර, එය සමාජීය හා ජෛව විද්‍යාත්මක යන දෙඅංශයෙන්ම වැදගත් වේ.
