කෘත්‍රිම සීනි ආදේශක (Artificial Sweeteners) ලෙස හඳුන්වන සුක්‍රලෝස් (Sucralose), ඇස්පර්ටේම් (Aspartame), සහ සැකරින් (Saccharin) වැනි ද්‍රව්‍ය, කැලරි අඩු ආහාර හා පාන වර්ගවල බහුලව භාවිතා වේ. මෙම ආදේශක, සීනිවල රසය ලබාදුන්නත්, කැලරි හෝ පෝෂණයක් සපයන්නේ නැත. මෑතකාලීන පර්යේෂණවලට අනුව, මෙම ආදේශක මිනිස් මොළයේ බඩගිනි පාලනය කරන කලාපවලට බලපාමින්, බඩගින්න වැඩි කිරීමට හේතු විය හැකි බව හෙළි වී ඇත. මෙම ලිපියෙන්, කෘත්‍රිම සීනි ආදේශකවල මොළයට බලපාන ආකාරය, ඒවායේ බලපෑම්, සහ ඒ පිළිබඳ නවතම පර්යේෂණ පැහැදිලි කරනු ඇත.
කෘත්‍රිම සීනි ආදේශක යනු කුමක්ද?
කෘත්‍රිම සීනි ආදේශක යනු, සීනිවල රසයට සමාන රසයක් ලබාදෙන, නමුත් කැලරි හෝ ඉතා අඩු කැලරි අන්තර්ගත ද්‍රව්‍යයි. උදාහරණ ලෙස, සුක්‍රලෝස් (Splenda), ඇස්පර්ටේම් (Equal, NutraSweet), සහ ඒස්සල්ෆේම්-කේ (Acesulfame-K) බහුලව භාවිතා වේ. මෙම ආදේශක, සීනි මෙන් 200-13,000 ගුණයක් රසවත් විය හැකි අතර, බර පාලනය, දියවැඩියාව පාලනය, හෝ සීනි භාවිතය අඩු කිරීමට උත්සාහ කරන පුද්ගලයින් අතර ජනප්‍රියයි. එහෙත්, මෙම ආදේශක මොළයේ බඩගිනි පාලනයට බලපාන ආකාරය පිළිබඳ නවතම පර්යේෂණ, ඒවායේ බලපෑම සම්බන්ධයෙන් බරපතල ප්‍රශ්න මතු කර ඇත.
2025 මාර්තු මාසයේ Nature Metabolism හි පළ වූ පර්යේෂණයකට අනුව, සුක්‍රලෝස් භාවිතය මොළයේ හයිපෝතැලමස් (hypothalamus) කලාපයේ රුධිර ප්‍රවාහය වැඩි කරමින්, බඩගින්න වැඩි කිරීමට හේතු වේ.
මොළයේ බඩගිනි පාලනය සහ සීනි ආදේශක
මිනිස් මොළය, ශරීරයේ බඩගිනි හා ආහාර ගැනීම පාලනය කිරීමේදී ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. හයිපෝතැලමස් යනු මෙම ක්‍රියාවලියේ ප්‍රධාන කලාපය වන අතර, එය රුධිරයේ ග්ලූකෝස් මට්ටම්, හෝර්මෝන, සහ රස ආශ්‍රිත සංඥා අනුව බඩගින්න හෝ තෘප්තිය පාලනය කරයි. සාමාන්‍යයෙන්, සීනි (සුක්‍රෝස්) හෝ ග්ලූකෝස් ආහාරයට ගත් විට, මොළයට කැලරි ලැබෙන බවට සංඥා යවමින්, ඉන්සියුලින් සහ ග්ලූකගන්-ලයික් පෙප්ටයිඩ් 1 (GLP-1) වැනි හෝර්මෝන මුදා හැරේ. මෙය බඩගින්න අඩු කර, තෘප්ති බවක් ඇති කරයි.
කෘත්‍රිම සීනි ආදේශක, බඩගින්න අඩු කරන සංඥා යැවීමට ප්‍රමාණවත් කැලරි හෝ පෝෂණයක් සපයන්නේ නැත. උදාහරණයක් ලෙස, සුක්‍රලෝස් මගින් රස අංකුර වලට (taste buds) රස සංඥා යවන නමුත්, එය ශරීරයට ග්ලූකෝස් හෝ බලශක්තියක් සපයන්නේ නැත. මෙය මොළයේ හයිපෝතැලමස් කලාපයේ රුධිර ප්‍රවාහය වැඩි කරමින්, බඩගින්න වැඩි කිරීමට හේතු වේ. 2025 මාර්තු මාසයේ දී සිදුකළ පර්යේෂණයකදී, 75 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියැඳියකට සුක්‍රලෝස්, සුක්‍රෝස්, සහ ජලය යන පාන තුනක් ලබාදුන් අතර, සුක්‍රලෝස් භාවිතයෙන් පසු බඩගින්න 17-20%කින් වැඩි වූ බව වාර්තා විය.
“සුක්‍රලෝස් හයිපෝතැලමස් කලාපයේ ක්‍රියාකාරීත්වය වැඩි කරන අතර, එය බඩගින්න වැඩි කිරීමට හේතු වේ,” යනුවෙන් පර්යේෂණයේ ප්‍රධානී ආචාර්ය කැත්ලීන් පේජ් පවසයි.
පර්යේෂණවලින් හෙළි වන තොරතුරු
දකුණු කැලිෆෝනියා විශ්වවිද්‍යාලයේ (USC) 2025 පර්යේෂණය, සුක්‍රලෝස් මොළයේ බඩගිනි පාලනයට බලපාන ආකාරය පිළිබඳ විස්තරාත්මකව අධ්‍යයනය කළේය. මෙම පර්යේෂණයේදී, 18-35 වයස්වල පුද්ගලයින් 75 දෙනෙකු, සුක්‍රලෝස්, සුක්‍රෝස්, සහ ජලය යන පාන තුනක් භාවිතා කළ අතර, ඔවුන්ගේ මොළයේ ක්‍රියාකාරීත්වය fMRI (Functional Magnetic Resonance Imaging) භාවිතයෙන් පරීක්ෂා කරන ලදී. එමඟින්, සුක්‍රලෝස් හයිපෝතැලමස් කලාපයේ රුධිර ප්‍රවාහය වැඩි කරන බවත්, එය බඩගින්න පාලනය කරන වෙනත් මොළ කලාප, එනම් ඉදිරිපස සින්ගුලේට් බාහිකය (anterior cingulate cortex) සමඟ සම්බන්ධතා වැඩි කරන බවත් හෙළි විය.
මෙම බලපෑම විශේෂයෙන් තරබාරු පුද්ගලයින් තුළ වඩාත් ප්‍රකට වූ අතර, ඔවුන්ගේ මොළයේ හයිපෝතැලමස් කලාපයේ ක්‍රියාකාරීත්වය සුක්‍රෝස් හා සසඳන විට සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ ගියේය. එසේම, කාන්තාවන් පිරිමින්ට වඩා මෙම බලපෑමට වැඩි ගැලපීමක් පෙන්වූ බවත්, ඔවුන්ගේ මොළයේ ක්‍රියාකාරීත්වයේ වෙනස්කම් වඩාත් පැහැදිලි වූ බවත් පර්යේෂකයෝ සඳහන් කළහ.
මීට අමතරව, සුක්‍රලෝස් හෝර්මෝන මට්ටම්වලට බලපෑමක් නොකළ බවත්, ඉන්සියුලින් හෝ GLP-1 වැනි තෘප්ති බව ඇති කරන හෝර්මෝන මුදාහැරීමක් සිදු නොවූ බවත් හෙළි විය. මෙයින් ඇඟවෙන්නේ, සුක්‍රලෝස් රස සංඥා යවන නමුත්, මොළයට තෘප්ති බවක් ඇති කිරීමට අවශ්‍ය සංඥා සපයන්නේ නැති බවයි.
කෘත්‍රිම සීනි ආදේශකවල අනෙකුත් බලපෑම්
බඩගින්න වැඩි කිරීමට අමතරව, කෘත්‍රිම සීනි ආදේශක ශරීරයේ වෙනත් ක්‍රියාකාරකම්වලට ද බලපායි. උදාහරණයක් ලෙස, 2023දී ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) විසින් කෘත්‍රිම සීනි ආදේශක, බර පාලනය සඳහා දිගුකාලීනව ඵලදායී නොවන බවට උපදෙස් නිකුත් කළේය. එසේම, සමහර පර්යේෂණවලට අනුව, මෙම ආදේශක බඩවැල්වල බැක්ටීරියා (gut microbiome) වෙනස් කිරීමට හේතු විය හැකි අතර, එය glucose tolerance හා ඉන්සියුලින් ප්‍රතිරෝධයට බලපෑ හැකිය.
එසේම, 2023 පර්යේෂණයකට අනුව, එරිත්‍රිටෝල් (erythritol) නම් ආදේශකය, හෘදයාබාධ ඇතිවීමේ අවදානම වැඩි කළ හැකි බව හෙළි වී ඇත. මෙම තොරතුරු, කෘත්‍රිම සීනි ආදේශකවල ආරක්ෂිත බව පිළිබඳ බරපතල ප්‍රශ්න මතු කරයි. තවද, ප්‍රංශ පර්යේෂණයකට අනුව, එක් ඩයට් සෝඩා භාගයක ප්‍රමාණයට සමාන කෘත්‍රිම ආදේශක ප්‍රමාණයක් පවා පිළිකා අවදානම 13%කින් වැඩි කළ හැකි බව සොයාගෙන ඇත.
වීගන් – Vegan (සත්ත්ව ආහාර වලින් තොරවීම) යනු කුමක් ද?
අනාගත බලාපොරොත්තු සහ පර්යේෂණ
මෙම තොරතුරු, කෘත්‍රිම සීනි ආදේශකවල බලපෑම පිළිබඳ තවදුරටත් පර්යේෂණ අවශ්‍ය බව පෙන්වා දෙයි. USC හි පර්යේෂකයෝ දැනටමත් ළමුන් හා යෞවනයන්ගේ මොළයට සුක්‍රලෝස් බලපාන ආකාරය පිළිබඳ අනුබද්ධ පර්යේෂණයක් ආරම්භ කර ඇත. මෙම පර්යේෂණ, බරපතල බර වැඩිවීමේ අවදානමක් ඇති ළමුන්ගේ මොළයේ වර්ධනයට මෙම ආදේශක බලපාන ආකාරය අධ්‍යයනය කරනු ඇත.
එසේම, දිගුකාලීන බලපෑම් අධ්‍යයනය කිරීමට longitudinal studies අවශ්‍ය බව පර්යේෂකයෝ පෙන්වා දෙති. උදාහරණයක් ලෙස, කෘත්‍රිම ආදේශක දිගුකාලීනව බර වැඩිවීම, දියවැඩියාව, හෝ හෘද රෝග ඇති කරන්නේ ද යන්න තවමත් පැහැදිලි නැත.
ආරෝග්‍යමත් විකල්ප
කෘත්‍රිම සීනි ආදේශකවල අවාසි හේතුවෙන්, ස්වාභාවික රසකාරක භාවිතය වඩාත් සුදුසු බව විශේෂඥයෝ යෝජනා කරති. උදාහරණයක් ලෙස, පලතුරුවල ඇති ස්වාභාවික සීනි, ග්ලූකෝස් සමඟ තන්තු ( fiber) සහ විටමින් ලබාදෙන අතර, එය මොළයට බලශක්ති සංඥා ලබාදීමටත්, තෘප්ති බවක් ඇති කිරීමටත් උපකාරී වේ.
එසේම, අතිපිරිසැකසුම් කළ ආහාර (ultra-processed foods) හා බීම වළක්වා, සමබර ආහාර වේලක් අනුගමනය කිරීම මඟින්, රස අංකුර වලට ඉතා රසවත් ආහාරවල ඇබ්බැහිවීම අඩු කළ හැකිය. “අපගේ රස අංකුර වලට ස්වාභාවික රසයන් හුරු කිරීමෙන්, අපට අතිශය රසවත් ආහාරවල ඇබ්බැහිවීම අඩු කළ හැකිය,” යනුවෙන් ආචාර්ය පේජ් පවසයි.
නිගමනය
කෘත්‍රිම සීනි ආදේශක, විශේෂයෙන් සුක්‍රලෝස්, මොළයේ බඩගිනි පාලනය කරන කලාපවලට බලපාමින්, බඩගින්න වැඩි කිරීමට හේතු විය හැකි බව නවතම පර්යේෂණවලින් හෙළි වේ. මෙම ආදේශක, රස සංඥා යවන නමුත්, බලශක්ති සංඥා සැපයීමට අපොහොසත් වන බැවින්, මොළය රැවටීමට හේතු වේ. මෙය විශේෂයෙන් තරබාරු පුද්ගලයින් හා කාන්තාවන් තුළ වඩාත් ප්‍රකට බලපෑමක් ඇති කරයි.
මෙම තොරතුරු, කෘත්‍රිම සීනි ආදේශකවල භාවිතය පිළිබඳ නැවත සලකා බැලීමට හේතු වන අතර, ස්වාභාවික ආහාර හා බීම භාවිතයට යොමුවීම ආරෝග්‍යමත් ජීවන රටාවක් සඳහා වඩාත් සුදුසු බව පෙන්වා දෙයි. තවදුරටත් පර්යේෂණ මඟින්, මෙම ආදේශකවල දිගුකාලීන බලපෑම් පිළිබඳ වැඩිදුර තොරතුරු හෙළි කරනු ඇති අතර, එතෙක් මධ්‍යස්ථ භාවිතය හෝ ස්වාභාවික විකල්ප තෝරා ගැනීම ඥානවන්ත තීරණයකි.
