තුර්ක්මෙනිස්තානයේ කරකුම් කාන්තාරයේ පිහිටි අපායේ දොරටුව (Darvaza Gas Crater), එහෙමත් නැතිනම් “Door to Hell” ලෙස ලොව පුරා හඳුන්වන මෙම අසාමාන්‍ය භූගෝලීය සංසිද්ධිය, පෘථිවියේ එක් ආකර්ෂණීයම ස්වභාවික විස්මයන්ගෙන් එකකි. මෙම ගිනි ආවාටය 1971 සිට අඛණ්ඩව ගිනිගන්නා බවට සුප්‍රසිද්ධ වන අතර, එය ලෝකයේ විවිධ රටවලින් පැමිණෙන සංචාරකයින් ආකර්ෂණය කරන ස්ථානයක් බවට පත්ව ඇත. මෙම ලිපියෙන් අපායේ දොරටුවේ ආරම්භය, භූගෝලීය ලක්ෂණ, විද්‍යාත්මක වැදගත්කම, පරිසර බලපෑම්, සහ එහි සංචාරක ආකර්ෂණය පිළිබඳව සවිස්තරව සාකච්ඡා කරනු ඇත.
අපායේ දොරටුවේ ආරම්භය
අපායේ දොරටුව, හෙවත් දර්වාසා ගෑස් ආවාටය, තුර්ක්මෙනිස්තානයේ ඩර්වාසා ගම්මානය අසල, කරකුම් කාන්තාරයේ මධ්‍යයේ පිහිටා ඇත. මෙම ආවාටයේ ආරම්භය 1971 දී සිදු වූ සෝවියට් යුගයේ ගෑස් කැණීමේ අනතුරකට සම්බන්ධ වේ. සෝවියට් භූවිද්‍යාඥයින් කණ්ඩායමක් තමන් විසින් තෙල් සෙවීමේ අරමුණින් ආරම්භ කළ කැණීම් කටයුත්තකදී, අහම්බෙන් භූමිය යටින් පිහිටි විශාල ස්වභාවික ගෑස් ගබඩාවකට හානි කළහ. මෙම ගබඩාවේ වහලය බිඳවැටීම නිසා භූමිය බිඳවැටුණු අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මීටර් 60-70ක විෂ්කම්භයකින් යුත්, මීටර් 30ක පමණ ගැඹුරකින් යුත් ආවාටයක් ඇති විය.
මෙම අනතුරෙන් පසු, විෂ සහිත මීතේන් ගෑස් පරිසරයට විසිරීම වැළැක්වීම සඳහා, භූවිද්‍යාඥයින් එම ගෑස් ගිනි තැබීමට තීරණය කළහ. ඔවුන් බලාපොරොත්තු වූයේ ගෑස් සති කිහිපයකින් දැවී අවසන් වන බවයි. එහෙත්, එම ගින්න 54 වසරකට වැඩි කාලයක් තිස්සේ අඛණ්ඩව දැවෙන අතර, එය “අපායේ දොරටුව” ලෙස හඳුන්වනු ලැබීය.
පෘථිවියේ ඔක්සිජන් ළඟදී ම අතුරුදහන් වේවිද?
භූගෝලීය ලක්ෂණ
අපායේ දොරටුවේ විශේෂත්වය වන්නේ එහි අඛණ්ඩ ගිනිදැල් ය. මෙම ආවාටය මීටර් 60-70ක පමණ විෂ්කම්භයකින් සහ මීටර් 30ක ගැඹුරකින් යුක්ත වේ. එහි උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 1,000 (ෆැරන්හයිට් අංශක 1,832) ඉක්මවිය හැකි බව වාර්තා වේ. ආවාටය තුළ ඇති සිය ගණනක් ගිනිදැල් මීතේන් ගෑස් මගින් ඉන්ධන ලබා ගන්නා අතර, මෙම ගිනිදැල් රාත්‍රියේදී වඩාත් ආකර්ෂණීය ලෙස දිස්වේ. එම රතු-තැඹිලි ආලෝකය, කිලෝමීටර් ගණනක දුරකට දිස්වන බව බොහෝ සංචාරකයින් වාර්තා කර ඇත.
මෙම ආවාටයේ භූගෝලීය ගොඩනැගීමට හේතු වූයේ භූමිය යටින් තිබූ ලවණ ස්ථථරදියවීමයි. මෙම ලවණ ස්ථථරබිඳවැටීම නිසා ඉහළ ස්ථථරගිලා බැසීමෙන් ආවාටය හටගත්තේය. මෙම ස්වභාවික ගෑස් ගබඩාවේ තිබෙන විශාල ගෑස් ප්‍රමාණය නිසා ගින්න අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යාමට හැකිව තිබේ.
විද්‍යාත්මක වැදගත්කම
අපායේ දොරටුව විද්‍යාඥයින්ට සහ පර්යේෂකයින්ට අතිශයින් වැදගත් ස්ථානයකි. 2013 දී, ජාතික භූගෝලික සංගමයේ (National Geographic Society) අනුග්‍රහය ඇතිව, ජෝර්ජ් කුරුනිස් (George Kourounis) නම් ගවේෂකයා මෙම ආවාටයේ බිමට බැස, එහි තිබෙන අන්ත ජීවී බැක්ටීරියා (extremophile bacteria) පිළිබඳව පර්යේෂණයක් සිදු කළේය. මෙම පර්යේෂණයේ අරමුණ වූයේ අධික උෂ්ණත්වය සහ ගිනිදැල් යටතේ ජීවත්විය හැකි ජීවීන් පිළිබඳව අධ්‍යයනය කිරීමයි. මෙවැනි ජීවීන්ගේ පැවැත්ම, පෘථිවියෙන් බැහැර ග්‍රහලෝකවල ජීවයේ පැවැත්ම පිළිබඳව ඉඟි සැපයිය හැකිය.
මීතේන් ගෑස් මුදාහැරීම අපායේ දොරටුවේ තවත් වැදගත් විද්‍යාත්මක අංගයකි. මීතේන් යනු බලවත් හරිතාගාර ගෑස් වර්ගයකි. එය දේශගුණික විපර්යාසවලට සැලකිය යුතු ලෙස බලපායි. අපායේ දොරටුවෙන් නිකුත් වන මීතේන්, වායුගෝලයට එක්වීමෙන් පරිසරයට බලපෑම් ඇති කරයි. මේ නිසා, මෙම ආවාටයේ මීතේන් විමෝචනය පිළිබඳව පර්යේෂණ සිදු කිරීම, දේශගුණික විපර්යාසවලට එරෙහිව ගත හැකි ක්‍රියාමාර්ග තීරණය කිරීමට උපකාරී වේ.
පරිසර බලපෑම්
අපායේ දොරටුව මගින් මීතේන් ගෑස් වායුගෝලයට මුදාහැරීම, දේශගුණික විපර්යාසවලට ඍජුව බලපායි. මීතේන් ගෑස්, කාබන් ඩයොක්සයිඩ් හා සසඳන විට ඉහළ උෂ්ණත්ව රඳවා ගැනීමේ හැකියාවකින් යුක්ත වේ. මේ නිසා, මෙම ආවාටයෙන් විමෝචනය වන ගෑස්, ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමට හේතුවක් විය හැකිය.
තුර්ක්මෙනිස්තාන රජය, මෙම ගින්න නිවා දැමීමට බොහෝ උත්සාහයන් ගෙන ඇත. 2010 දී, එවකට ජනාධිපති ගුර්බන්ගුලි බර්ඩිමුකමෙඩෝව් (Gurbanguly Berdymukhamedov) විසින් ආවාටය පුරවා දැමීමට නියෝග කළ ද, එය සාර්ථක නොවීය. 2022 දී, ඔහු නැවතත් ගින්න නිවා දැමීමට නියෝග කළ නමුත්, එය ක්‍රියාත්මක කිරීමේ ගැටලු පැවති බව වාර්තා වේ. 2025 ජූනි වන විට, තුර්ක්මෙන්ගෑස් (Turkmengaz) සමාගමේ පර්යේෂකයින් පවසන්නේ ආවාටයේ ගිනිදැල් තුනෙන් එකකට පමණ අඩු වී ඇති බවයි.
සංචාරක ආකර්ෂණය
අපායේ දොරටුව, එහි අසාමාන්‍ය භූගෝලීය ලක්ෂණ සහ රාත්‍රියේ දිස්වන ආලෝකය නිසා, ලොව පුරා සංචාරකයින් ආකර්ෂණය කරයි. වාර්ෂිකව 10,000කට අධික සංචාරකයින් මෙම ස්ථානයට පැමිණෙන බව ඇස්තමේන්තු කර ඇත. රාත්‍රියේදී, ආවාටයේ ගිනිදැල්, අඳුරු කාන්තාර භූමියේ රතු-තැඹිලි ආලෝකයක් නිර්මාණය කරමින්, අමුත්තන්ට අමතක නොවන අත්දැකීමක් ලබා දෙයි.
සංචාරකයින්ට ආවාටය අසල යුර්ට් (yurt) කඳවුරුවල රැඳී සිටීමට අවස්ථාව ඇත. මෙම කඳවුරු, තුර්ක්මෙන් ජනතාවගේ සාම්ප්‍රදායික ජීවන රටාව අත්විඳීමටත්, තාරකා බැලීමටත් අවස්ථාව සලසයි. එසේම, ආවාටය අසල රාත්‍රී භෝජන සංග්‍රහයන් ද සංවිධානය කර ඇති අතර, එය සංචාරකයින්ට අසාමාන්‍ය අත්දැකීමක් ලබා දෙයි.
අනාගත ඉදිරිදැක්ම
2025 ජූනි වන විට, අපායේ දොරටුවේ ගිනිදැල් දුර්වල වෙමින් පවතින බව පර්යේෂකයින් වාර්තා කර ඇත. මීතේන් ගෑස් සැපයුම අඩු වීම හේතුවෙන්, ආවාටයේ ගින්න ස්වභාවිකව නිවී යාමේ වැඩි ඉඩක් ඇත. එසේම, තුර්ක්මෙන්ගෑස් සමාගම විසින් ආවාටයේ මීතේන් විමෝචනය අඩු කිරීම සඳහා බහුවිධ උපාය මාර්ග භාවිතා කරමින් සිටී.
කෙසේ වෙතත්, ගින්න නිවා දැමීමේ උත්සාහයන්ට බොහෝ තාක්ෂණික ගැටලු මුහුණ දීමට සිදුව ඇත. උදාහරණයක් ලෙස, ආවාටය පසින් පුරවා දැමීම මගින් මීතේන් විමෝචනය වැළැක්විය නොහැකි බව පර්යේෂකයින් පවසයි. 1960 ගණන්වලදී, උස්බෙකිස්තානයේ ගෑස් ලිඳක ගින්නක් නිවා දැමීමට න්‍යෂ්ටික බෝම්බයක් භාවිතා කළ නමුත්, එවැනි ක්‍රමයක් අපායේ දොරටුවට යෙදීමේ බරපතල පාරිසරික බලපෑම් ඇති විය හැකිය.
නිගමනය
අපායේ දොරටුව, තුර්ක්මෙනිස්තානයේ කරකුම් කාන්තාරයේ පිහිටි අසාමාන්‍ය භූගෝලීය සංසිද්ධියකි. 1971 සිට අඛණ්ඩව දැවෙන මෙම ගිනි ආවාටය, මිනිස් ක්‍රියාකාරකම්වල පාරිසරික බලපෑම් පිළිබඳව මෙන්ම, භූගෝලීය හා ජීව විද්‍යාත්මක විස්මයන් පිළිබඳව අපට ඉගැන්වීමක් කරයි. එහි විද්‍යාත්මක වැදගත්කම, සංකාරක ආකර්ෂණය, සහ පරිසර බලපෑම්, මෙම ස්ථානය ලෝකයේ අවධානයට ලක්වන ස්ථානයක් බවට පත් කර ඇත. අනාගතයේදී, මෙම ගින්න ස්වභාවිකව හෝ මිනිස් උත්සාහයන් මගින් නිවී ගියහොත්, එය තුර්ක්මෙනිස්තානයේ ඉතිහාසයේ සුවිශේෂී අධ්‍යයනයක් ලෙස ඉතිරි වනු ඇත.
