ඔයා කවදහරි යමක් බලලා හිතුවද, “මේක බොහොම කුඩායි” කියලා, ඒත් ඇත්තටම ඒක එච්චර කුඩා නැති බව පස්සේ තේරුම් ගිහින් තියෙනවද? නැත්නම් යමක් ලොකුයි වගේ පෙනිලා, ලඟට ගියාම ඒක එච්චර ලොකු නැති බව දැකලා තියෙනවද? ඒ වගේ දේවල් වෙන්නේ අපේ ඇස්වලට ඒවා හරියට මනින්න බැරි වුණාමයි. ඒකට හේතුවක් තමයි “එබිංහවුස් තෝරාගැනීම” කියන විශේෂ මායාව. අද අපි ඒ ගැන කතා කරමු—බොහොම සරලව, ඔයාට තේරෙන විදිහට!
එබිංහවුස් තෝරාගැනීම කියන්නේ මොකක්ද?
එබිංහවුස් තෝරාගැනීම (The Ebbinghaus illusion) කියන්නේ අපේ ඇස්වලට යමක් ලොකුයි හෝ කුඩායි වගේ පෙන්නන රසවත් මායාවක්. ඒක එහෙම වෙන්නේ යම් දෙයක් තනියෙන් නෙවෙයි, ඒක වටේ තියෙන දේවල් එක්ක බලද්දියි. උදාහරණයක් හිතමු: ඔයාට රවුම් දෙකක් පෙන්නුවොත්, ඒ දෙකම එකම තරමේ උනත්, එකක් ලොකු රවුම්වලින් වට වෙලා තිබුණොත්, ඒක බොහොම කුඩායි වගේ පේනවා. අනිත් එක කුඩා රවුම්වලින් වට වෙලා තිබුණොත්, ඒක ලොකුයි වගේ පේනවා. මේක ඇත්තටම රවුමේ තරම වෙනස් වෙනවා නෙවෙයි—අපේ ඇස් රැවටෙනවා!
මේ මායාව හොයාගත්තේ හර්මන් එබිංහවුස් (Hermann Ebbinghaus) කියන ජර්මන් ජාතික මනෝවිද්‍යාඥයෙක්. ඔහු ගොඩක් දේවල් ගැන හොයලා බැලුවත්, මේ ඇස් රවට්ටන ක්‍රමය නිසා ඔහුගේ නම ලෝකෙටම ප්‍රසිද්ධ උනා. ඒකෙන් කියන්නේ, අපි දකින දේ හැමවිටම ඇත්ත නෙවෙයි—ඒක වටේ තියෙන දේ මත තමයි අපිට ඒක පේන්නේ.
ටිකක් රසවත් උදාහරණයක්
“ෆාදර් ටෙඩ්” නම් විදේශීය රූපවාහිනී කතාමාලාවේ එක කතාවක ටෙඩ් කියන පියතුමා තමන්ගේ යාළුවෙක්ට ගවයන් ගැන කියනවා. ඔහු කියනවා, “මේ ගවයෝ බොහොම කුඩායි. ඒත් ඒවා බොහොම දුරයි” කියලා. ටෙඩ් හිතන්නේ ගවයෝ ඇත්තටම කුඩායි කියලා, ඒත් ඇත්තටම ඒවා කුඩා විදිහට පේන්නේ ඒවා දුරින් තියෙන නිසා. එබිංහවුස් තෝරාගැනීමත් ටිකක් එහෙමයි. ඒත් එක වෙනසක් තියෙනවා. මෙතනදි දුර ගැන කතාවක් නැහැ; ඒක වටේ තියෙන දේවල් නිසා විතරයි අපිට ඒවා වෙනස් විදිහට පේන්නේ.
උදාහරණයකට, ඔයාගේ ැන්සලක් ගන්නකෝ. ඒක තනියෙන් බැලුවම එක තරමකට පේනවා. දැන් ඒක ලොකු පොත් ගොඩක් ලඟ තිබ්බොත් පැන්සල කුඩායි වගේ පේනවා. ඒත් ඒක කුඩා වීදුරු ජිල් බෝලයක් ලඟ තිබ්බොත්, පැන්සල ලොකුයි වගේ පේනවා. ඒක ඇත්තටම පැන්සලේ තරම වෙනස් වෙනවා නෙවෙයි—අපේ ඇස් ඒක වටේ තියෙන දේ එක්ක සසඳලා තීරණය කරනවා.
ඇයි අපේ ඇස් රැවටෙන්නේ?
ඔයා හිතන්න ඇති, “අපේ ඇස් මෙහෙම රැවටෙන්නේ ඇයි?” කියලා. ඒකට හේතුව තමයි අපේ මොළයේ වැඩ කරන හැටි. අපි යමක් බලනකොට, අපේ මොළය ඒක තනියෙන් විතරක් බලන්නේ නැහැ. ඒක වටේ තියෙන දේවල් එක්කත් සසඳනවා. ඒකෙන් අපිට ලෝකය තේරුම් ගන්න උදව් වෙනවා, ඒත් සමහර වෙලාවට ඒකෙන් අපි රැවටෙනවා.
උදාහරණයකට, ඔයා පාරක යනකොට ලොකු ගහක් ලඟ කුඩා පුටුවක් තිබුණොත්, ඒ පුටුව බොහොම කුඩායි වගේ පේනවා. ඒත් ඒ පුටුවම කුඩා මල් පෝච්චියක් ලඟ තිබ්බොත්, ඒක ලොකුයි වගේ පේනවා. මේක එබිංහවුස් තෝරාගැනීම වගේම තමයි—අපේ මොළය ඒ වටේ තියෙන දේ බලලා තීරණය කරනවා.
එදිනෙදා ජීවිතේදී මේක දකින්න පුළුවන්ද?
ඔව්, ඔයාට මේක එදිනෙදා ජීවිතේදීත් දකින්න පුළුවන්! උදාහරණයකට, ඔයා සුපිරි වෙළඳසැලකට ගියාම, ලොකු බෑගයක තිබුණ ඇපල් එකක් කුඩායි වගේ පේන්න පුළුවන්. ඒත් ඒකම කුඩා බෑගයක තිබුණොත් ලොකුයි වගේ පේනවා. ඒ වගේම, ඔයාගේ පන්තියේ ලොකුම ළමයා කුඩා ළමයි ලඟ ඉඳගෙන හිටියොත් ඊටත් වඩා ලොකුයි වගේ පේනවා. මේ හැමදේම එබිංහවුස් තෝරාගැනීමේ බලපෑමක්!
ඔයාටත් ගෙදරදී මේක අත්හදා බලන්න පුළුවන්. කඩදාසියක රවුමක් ඇඳලා, ඒක වටේ ලොකු රවුම් ටිකක් ඇන්දොත්, මැද රවුම කුඩායි වගේ පේනවා. ඒ වගේම රවුමක් ඇඳලා, ඒක වටේ කුඩා රවුම් ටිකක් ඇන්දොත්, මැද රවුම ලොකුයි වගේ පේනවා. ඒක ඔයාගේ ඇස් රවට්ටන එබිංහවුස් තෝරාගැනීම තමයි!
මේකෙන් අපිට මොනවද ඉගෙන ගන්න පුළුවන්?
එබිංහවුස් තෝරාගැනීමෙන් අපිට ගොඩක් දේවල් ඉගෙන ගන්න පුළුවන්. පළමුවෙන්ම, අපි දකින හැමදේම ඇත්ත නෙවෙයි කියලා තේරෙනවා. අපේ ඇස් රැවටෙන්න පුළුවන්, ඒ නිසා යමක් ගැන හරියට තීරණය කරන්න නම්, ඒක ගැන හොඳට හිතන්න ඕන. ඒ වගේම, අපේ මොළය ලෝකය තේරුම් ගන්න උත්සාහ කරන හැටි ගැනත් අපිට ඉගෙන ගන්න පුළුවන්. ඒක බොහොම රසවත් දෙයක්!
ඊළඟ වතාවේ ඔයා යමක් බලලා “මේක ලොකුයි” හෝ “මේක කුඩායි” කියලා හිතුවොත්, ඒක ඇත්තටම එහෙමද, නැත්නම් ඒක වටේ තියෙන දේ නිසා එහෙම පේනවද කියලා හිතන්න. ඒකෙන් ඔයාට තමන්ගේ ඇස් රවට්ටන හැටි තේරුම් ගන්න පුළුවන් වේවි.
අපේ මොළයේ මැජික්
අපේ මොළය කියන්නේ බොහොම අපූරු දෙයක්. ඒක අපිට ලෝකය බලන්න, තේරුම් ගන්න උදව් කරනවා. ඒත් සමහර වෙලාවට ඒක අපව රවට්ටනවා. එබිංහවුස් තෝරාගැනීම වගේ දේවල් ඒකට උදාහරණ. ඒ නිසා අපි හැමවිටම ඒක ගැන හිතලා බලන්න ඕන—අපි බලන්නේ ඇත්තටම තියෙන දෙයක්ද, නැත්නම් අපේ මොළය අපව රවට්ටනවද කියලා.
ඉතින්, ඔයාටත් දැන් එබිංහවුස් තෝරාගැනීම ගැන ටිකක් තේරුණා නේද? ඒක බොහොම රසවත් මායාවක්, ඒ වගේම අපේ ඇස්වලයි මොළයේ වැඩකිරීම ගැනත් ගොඩක් දේවල් කියලා දෙනවා. ඊළඟ වතාවේ ඔයා යමක් බලනකොට, ඒක ඇත්තටම එහෙමද, නැත්නම් ඒක වටේ තියෙන දේ නිසා එහෙම පේනවද කියලා හිතලා බලන්නකෝ!
