සත්ව ලෝකයේ විශ්මිත ආරක්ෂක උපක්‍රම

සත්ව ලෝකය යනු ආශ්චර්යවත් හා පුදුම සහගත ලෝකයකි. සත්වයන් තම ජීවිත ආරක්ෂා කර ගැනීමට භාවිතා කරන උපක්‍රම එහි ඇති බුද්ධිමත් සැලසුම් පෙන්වයි. මෙම ලිපියෙන් අපි සත්ව ලෝකයේ විශ්මිත ආරක්ෂක උපක්‍රම ගැන සොයා බලමු.

1. වර්ණ වෙනස් කිරීම (Camouflage සහ Mimicry)

සත්වයන්ගේ බොහෝ ආරක්ෂක උපක්‍රමවලින් එකක් වන්නේ තමන්ගේ පරිසරයට ගැලපෙන ලෙස වර්ණ වෙනස් කිරීමයි. මෙය camouflage ලෙස හඳුන්වනවා. උදාහරණයක් ලෙස, Chameleon තමන් සිටින ගසේ හෝ පරිසරයේ වර්ණයට ගැලපෙන ලෙස තම ශරීරයේ වර්ණය වෙනස් කරනවා. මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ වනාන්තරවල දක්නට ලැබෙන කටුස්සා (Calotes versicolor) අතරත් දක්නට ලැබෙනවා. ඔවුන් තමන්ව වනයේ කොළ පැහැති ගස්වල හෝ ගල්වල සඟවා ගන්නවා.

මීට අමතරව, Mimicry යනු සතෙකු තමන්ගේ ආරක්ෂාව සඳහා හෝ වාසියක් ලබා ගැනීමට වෙනත් සතෙකුගේ, ශාකයක හෝ වස්තුවක පෙනුම හෝ හැසිරීම අනුකරණය කිරීමයි. උදාහරණය: ශ්‍රී ලංකාවේ Atrophaneura jophon සලබයා එහි රතු-කලු පියාපත් මගින් විෂ සහිත සලබයෙකුගේ පෙනුම අනුකරණය කරයි. මෙය Batesian mimicry වර්ගයකි, එහිදී එම සලබයා විෂ සහිත නොවූවත්, විෂ සහිත සලබයෙකු ලෙස පෙනී සිටිමින් විලෝපිකයන්ගෙන් ආරක්ෂාව ලබයි.

2. ව්‍යාජ හැසිරීම් (Playing Dead)

සමහර සත්වයන් තමන්ව ආරක්ෂා කර ගැනීමට “මැරුණා” යැයි පෙන්වනවා. මෙය thanatosis ලෙස හඳුන්වනවා. Opossum සත්වයා මෙයට හොඳම උදාහරණයක්. ඔවුන් භයානක තත්ත්වයකදී බිම වැටී, ශරීරය ඝනත්වයට පත් කර, මළ සතෙකු ලෙස පෙනී සිටිනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ ගෙම්බන් (උදා: Bufo melanostictus) සමහර විට තමන්ව ආරක්ෂා කර ගැනීමට මෙවැනි හැසිරීම් පෙන්වනවා. ඔවුන් බිම ගුලි වී, හුස්ම ගැනීම අඩු කර, විලෝපිකයන් රවටනවා.

සත්ව ලෝකයේමෙවැනි හැසිරීම් බොහෝ විට විලෝපිකයන් රැවටීමට උපකාරී වෙනවා, මන්ද බොහෝ විලෝපිකයන් මළ සතුන් කෑමට අකමැතියි. මෙය ස්වභාවධර්මයේ බුද්ධිමත් උපක්‍රමයක් ලෙස සැලකිය හැකිය.

3. විෂ ආයුධ භාවිතය

බොහෝ සත්වයන් තමන්ව ආරක්ෂා කර ගැනීමට විෂ භාවිතා කරනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ විෂ සර්පයන් (උදා: නයා, රදනකයා) තම දත්වලින් විෂ එන්නත් කර විලෝපිකයන්ට පහර දෙනවා. නයෙකුගේ විෂ එන්නත් වූ විලෝපිකයෙකුට ඉක්මනින් ජීවිතය අහිමි විය හැකිය.

මීට අමතරව, විෂ ගෙම්බන් (Poison Dart Frogs) වැනි සත්වයන් තම ශරීරයේ විෂ සහිත රසායනික ද්‍රව්‍ය භාවිතා කරනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ ගස් ගෙම්බා (Polypedates maculatus) වැනි ගෙම්බන් තම සම මත ඇති රසායනික ද්‍රව්‍යවලින් විලෝපිකයන් බිය ගන්වනවා. මෙම විෂ ආයුධ සත්වයන්ට තමන්ව ආරක්ෂා කර ගැනීමට බලවත් මෙවලමක් ලෙස සැලකෙනවා.

4. ශබ්දය නිකුත් කිරීම (Sound-Based Defenses)

සමහර සත්වයන් තමන්ව ආරක්ෂා කර ගැනීමට ශබ්ද භාවිතා කරනවා. කටුස්සන් (Lizards) භයානක තත්ත්වයකදී “සිස්” යන ශබ්දයක් නිකුත් කරනවා, එමඟින් විලෝපිකයන් බිය ගන්වනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ තලගොයි (Varanus salvator) සමහර විට තමන් භයානක බව පෙන්වීමට යම් ශබ්දයක් නිකුත් කරනවා.

ගෝලීයව බලන විට, බෝම්බඩියර් කුරුමිණියා (Bombardier Beetle) තම ශරීරයෙන් හඬක් නිකුත් කර විලෝපිකයන් බිය ගන්වනවා. මෙම ශබ්ද බලපෑම් සත්වයන්ට තමන්ව ආරක්ෂා කර ගැනීමට උපකාරී වන අතර, එය ස්වභාවධර්මයේ බුද්ධිමත් උපක්‍රමයකි.

5. සමූහ හැසිරීම් (Group Defenses)

සමහර සත්වයන් තමන්ව ආරක්ෂා කර ගැනීමට සමූහයක් ලෙස එක්ව කටයුතු කරනවා. මී මැස්සන් තම මී වදය ආරක්ෂා කිරීමට එක්ව පහර දෙනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ වඳුරන් සහ රිලවුන් තම සමූහය ආරක්ෂා කිරීමට එක්ව හඬ නඟනවා එමඟින් විලෝපිකයන් බිය ගන්වනවා.

ගෝලීය උදාහරණයක් ලෙස, මීර්කට් (Meerkats) සමූහයක් ලෙස එක්ව තමන්ව ආරක්ෂා කරනවා. එක් සත්වයෙක් “සංඥා” ලබා දෙන අතර, අනෙක් සත්වයන් එමඟින් සැඟවී යනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ මුවන් සමූහයක් ලෙස එක්ව තමන්ව ආරක්ෂා කර ගන්නවා, එමඟින් වලසුන් වැනි විලෝපිකයන්ට එරෙහිව බලයක් ලබා ගන්නවා.

සංචාරක පක්ෂීන්: අපව සොයා එන කුරුලු යාලුවෝ

6. ශාරීරික ආරක්ෂක උපකරණ

බොහෝ සත්වයන් තම ශරීරයේ ඇති ආරක්ෂක උපකරණ භාවිතා කරනවා. කටු ඉත්තෑවා (Porcupine) තම ශරීරයේ ඇති කටු භාවිතා කර විලෝපිකයන්ට පහර දෙනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ ඉත්තෑවන් (Hystrix indica) තම කටු භාවිතා කර වලසුන් හෝ දිවියන් බිය ගන්වනවා.

මීට අමතරව, කවච සහිත උරගයන් (උදා: ඉබ්බන්) තම ශරීරයේ ඝන කවචය තුළට හිරිහැරකරුවන්ගෙන් සැඟවෙනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ ලඳු ඉබ්බන් (Testudo elegans) තම කවචය තුළට හිස හා පාද ඇතුළු කර ආරක්ෂා වෙනවා. මෙම ශාරීරික ආරක්ෂක උපකරණ සත්වයන්ට බලවත් ආරක්ෂාවක් ලබා දෙනවා.

7. රසායනික ආරක්ෂාව (Chemical Defenses)

සමහර සත්වයන් තමන්ව ආරක්ෂා කර ගැනීමට රසායනික ද්‍රව්‍ය භාවිතා කරනවා. දුඟඳ කුරුමිණියා (Skunk) තම ශරීරයෙන් දුඟඳක් නිකුත් කර විලෝපිකයන් බිය ගන්වනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ කුහුඹුවන් (උදා: Camponotus saundersi) තම ශරීරයේ රසායනික ද්‍රව්‍ය භාවිතා කර විලෝපිකයන්ට පහර දෙනවා.

Bombardier Beetle (බෝම්බාඩියර් කුරුමිණියා) රසායනික ආරක්ෂක යාන්ත්‍රණයක් මඟින් ආරක්ෂාව සලසා ගනී. මෙම කුරුමිණියා තම විලෝපිකයන්ගෙන් ආරක්ෂා වීමට, තම ශරීරය තුළ ඇති රසායනික ද්‍රව්‍ය (hydroquinone සහ hydrogen peroxide) මිශ්‍ර කර, උතුරන උණුසුම් (සෙල්සියස් අංශක 100 පමණ) රසායනික ද්‍රාවණයක් නිපදවයි. මෙය ඉතා තදින්, ශබ්දයක් සමඟ (පිපිරෙන හඬක් වැනි) ඉසින අතර, එමඟින් විලෝපිකයන් බිය ගන්වා පලවා හරියි. මෙම රසායනික ද්‍රාවණය ඉතා ඉලක්කගත ලෙස විලෝපිකයාට එල්ල කළ හැකි අතර, එය බොහෝවිට chemical defense ලෙස හඳුන්වනු ලබයි. ශබ්දය යනු රසායනික ඉසිල්ලේ උප ප්‍රතිඵලයක් වන අතර, ආරක්ෂාවේ ප්‍රධාන ක්‍රමය රසායනික ඉසිල්ලයි.

ශ්‍රී ලංකාවේ සත්ව ආරක්ෂක උපක්‍රමවල විශේෂත්වය

ශ්‍රී ලංකාවේ උරුමයන් ලෙස සැලකෙන සත්වයන්ගේ ආරක්ෂක උපක්‍රම බොහෝ ආකර්ශනීයයි. ශ්‍රී ලංකා පුමා (Panthera pardus kotiya) තමන්ව ආරක්ෂා කර ගැනීමට ගස්වලට නැඟීම හෝ සැඟවී සිටීම භාවිතා කරනවා. ඔවුන්ගේ රෝමවල රටා ඔවුන්ව වනයේ සැඟවීමට උපකාරී වෙනවා.

මීට අමතරව, Sri Lankan Flying Snake/දඟරදණ්ඩා (Chrysopelea taprobanica) ගසකින් ගසකට පැනීමේ හැකියාව භාවිතා කර විලෝපිකයන්ගෙන් බේරෙනවා. මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ ආවේණික ආරක්ෂක උපක්‍රමයකි. කොහා (Cuculus canorus) වැනි කුරුල්ලන් තම හඬ භාවිතා කර විලෝපිකයන් බිය ගන්වනවා, එමඟින් තම බිත්තර ආරක්ෂා කරනවා.

මිනිසුන්ට ඉගෙන ගත හැකි දේ

සත්ව ලෝකයේ ආරක්ෂක උපක්‍රමවලින් මිනිසුන්ට බොහෝ දේ ඉගෙන ගත හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස:

• බුද්ධිමත් සැලසුම්: සත්වයන්ගේ camouflage උපක්‍රම ආභාසය ලබා ගෙන, මිනිසුන් යුධ හමුදා ඇඳුම් (camouflage uniforms) නිර්මාණය කර තිබෙනවා.
• සමූහ බලය: මී මැස්සන් හෝ වඳුරන්ගේ සමූහ හැසිරීම්වලින්, මිනිසුන්ට එක්ව කටයුතු කිරීමේ වැදගත්කම ඉගෙන ගත හැකිය.
• පරිසර ආරක්ෂාව: මෙම ආරක්ෂක උපක්‍රම සත්වයන්ගේ පැවැත්මට උපකාරී වන බැවින්, ශ්‍රී ලංකාවේ වනාන්තර හා සත්ව ලෝකය ආරක්ෂා කිරීමේ වැදගත්කම අපට තේරුම් යනවා.
• පරිසර ආරක්ෂාව සහ අපේ වගකීම

ශ්‍රී ලංකාවේ සත්ව ලෝකය ආරක්ෂා කිරීම තුළින් මෙම ආශ්චර්යවත් ආරක්ෂක උපක්‍රම ඉදිරි පරම්පරාවට රැගෙන යා හැකිය. වනාන්තර විනාශය, දඩයම් කිරීම, සහ දූෂණය මෙම සත්වයන්ගේ පැවැත්මට තර්ජනයක්. උදාහරණයක් ලෙස, ශ්‍රී ලංකාවේ විල්පත්තු හෝ සිංහරාජ වැනි වනාන්තර ආරක්ෂා කිරීම තුළින් බෝල්ලන්, විෂ සර්පයන්, සහ අලින් වැනි සත්වයන් ආරක්ෂා වෙනවා.

කුහුඹුවෙක් නොවේ නම්, සොම්බීලගෙන් ඔබ ආරක්ෂිතයි.

සත්ව ලෝකය රැකුමට අපට කළ හැකි දේ:

• දැනුවත් වීම: සත්ව ලෝකය ගැන ලිපි කියවීමෙන් හෝ විද්‍යාත්මක වැඩසටහන්වලට සහභාගි වීමෙන් තොරතුරු ලබා ගන්න.
• පරිසර ආරක්ෂාව: ප්ලාස්ටික් භාවිතය අඩු කිරීම, ගස් සිටුවීම, හෝ වනජීවී රක්ෂිතවලට ගරු කිරීම.
• සත්ව ආරක්ෂාව: ශ්‍රී ලංකාවේ වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුව හෝ NGOs හා එක්ව සත්ව ආරක්ෂණ වැඩසටහන්වලට සම්බන්ධ වීම.

අවසාන වශයෙන්

සත්ව ලෝකයේ ආරක්ෂක උපක්‍රම යනු ස්වභාවධර්මයේ බුද්ධිමත් සැලසුම්වල ආශ්චර්යයකි. මෙම උපක්‍රම සත්වයන්ගේ පැවැත්මට උපකාරී වෙනවා. මිනිසුන් ලෙස, මෙම ආශ්චර්යවත් ලෝකය ගැන ඉගෙන ගැනීමෙන් හා එය ආරක්ෂා කිරීමෙන්, අපට ඉදිරි පරම්පරාවට මෙම ලෝකය භාර දිය හැකිය. ඔබත් සත්ව ලෝකයේ ආශ්චර්ය ගැන ඉගෙන ගන්න, එය ආරක්ෂා කිරීමට ඉදිරිපත් වන්න!